Τα Ανατολικά Θέματα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας, στο πρώτο μισό του 10ου αιώνα

   Είναι ακριβώς η εποχή που η Αυτοκρατορία έχει ανακαταλάβει εδάφη που είχε χάσει νωρίτερα από τους Άραβες. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη διοικητική διαίρεση της Ανατολής αυτής της περιόδου, ως την πλέον αποτελεσματική και επιτυχημένη, αφού μετά από λίγες δεκαετίες αρχίζει να παραμελείται ο θεσμός Θεματικών στρατευμάτων, να κατακερματίζονται τα Θέματα, να πολλαπλασιάζονται οι ανίκανοι και υστερόβουλοι ηγήτορες και να δημιουργείται κλίμα αποφυγής στράτευσης του λαού στις συνοριακές περιοχές.

   Αυτήν την περίοδο λοιπόν, έχουμε ίσως την πιο ισορροπημένη και αποτελεσματική επάνδρωση των Θεματικών Λεγεώνων, Ταγμάτων, Τουρμών κοκ. Ένα μέρος του στρατεύματος αποτελείται από επαγγελματίες, οι ηγήτορες στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι στρατιωτικοί καριέρας (άσχετα με την καταγωγή τους) και βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη ο θεσμός των Ακριτών.

   Πολύ γενικά και περιληπτικά, θα αναφέρουμε ότι το κράτος παραχωρούσε στους  Ακρίτες έκταση γης για να κατοικήσουν και να καλλιεργήσουν κι αυτοί είχαν ως υποχρέωση να διαθέτουν και να διατηρούν ιδίοις εξόδοις τον εξοπλισμό που απαιτούσε η θέση τους όταν καλούνταν για στρατιωτικές επιχειρήσεις (άλογο, όπλα κλπ). Η γη που είχαν στην κατοχή τους, κληρονομούνταν στους απογόνους τους, όπως και η υποχρέωση στράτευσης όταν απαιτείτο. Έτσι, οι Ακρίτες παρέμεναν δεμένοι με τον τόπο τους, αφού εκεί κατοικούσαν και είχαν περιουσία μαζί με την οικογένειά τους, ήταν μονίμως εκπαιδευμένοι και το κυριότερο, μάχονταν κυριολεκτικά «υπέρ βωμών και εστιών».

   Πολύ σημαντικές πληροφορίες για τα Ανατολικά Θέματα, τη συγκρότησή τους, τη σύστασή τους, την αποστολή τους κλπ, μας δίνει ο Αυτοκράτορας αυτής της περιόδου, Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος, στο αναλυτικό έργο του «Περί Θεμάτων».

   Ενδιαφέρουσες πληροφορίες όμως έχουμε και από το «Συνέκδημο» του γεωγράφου Ιεροκλέους Γραμματικού, ο οποίος έγραψε αυτόν τον πλήρη κατάλογο με εννιακόσιες δώδεκα πόλεις σε εξηντατέσσερεις επαρχίες της Αυτοκρατορίας, πριν από το 535, δηλαδή  την εποχή του Ιουστινιανού.

   Ας πάρουμε ένα μικρό δείγμα, που αφορά την περιοχή του Πόντου, όπως τον προσδιορίζουμε εμείς σήμερα.

   Στην «Επαρχία Ελενουπόλεως» καταγράφει επτά πόλεις, «Αμασία, Ιβύρα, Ζήλα, Σάλτον, Ζαλίχην, Άνδραπα, Αμισός, Σινώπη».

   Στην «Επαρχία Πόντου Πολεμιακού» πέντε πόλεις, «Νεοκαισάρεια, Κόμανα, Τολεμόνιον, Κερασούς, Τραπεζούς».

   Στην «α΄ Επαρχία Αρμενίας» πέντε πόλεις, «Σεβάστεια, Νικόπολις, Κολόνια, Σάταλα, Σεβαστούπολις».

   Αν εξαιρέσουμε κάποια μικρά λάθη σε τονισμούς, ορθογραφία και γράμματα, ο καθένας μπορεί σήμερα να αναγνωρίσει τις πόλεις των προγόνων μας και της πατρίδας μας, όπως καταγράφηκαν πριν από 1500 χρόνια.

Νίκος Πετρίδης