Βιλαέτια και Σαντζάκια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του Α΄ ΠΠ

   Η γνώση της πολιτικής διοικητικής διαίρεσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποτελεί σημαντικό «εργαλείο» για όποιον μελετά την ιστορία. 

   Σε γενικές γραμμές, η οθωμανική γραφειοκρατία ονόμαζε Ρούμελη τα κατεχόμενα εδάφη της Ευρώπης και Ανατολία τα εδάφη της Ασίας. 

   Μετά από αρκετές επί μέρους αλλαγές και διευθετήσεις στο πέρασμα των αιώνων, από τους αρχικούς Λιβάδες και Εγιαλέτια, περάσαμε στα Βιλαέτια ως βασική και ανώτερη διοικητική περιφέρεια. Σε πολλές περιπτώσεις η διοικητική αυτή διαίρεση, βασίζεται και ταυτίζεται με παλαιότερες της Ελληνικής Αυτοκρατορίας και τα περίφημα Θέματα, μικρά και μεγάλα, παλαιότερα και νεώτερα.

   Εμείς θα εξετάσουμε σήμερα μόνο τις περιοχές της Μικράς Ασίας (και αναλυτικά αυτές που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εμάς, δηλαδή με ποντιακούς πληθυσμούς), με μικρή αναφορά στην τότε Ανατολική Θράκη και στις νότιες Μεσοποταμιακές και Αραβικές περιοχές.

   Ουσιαστικά επικεντρωνόμαστε στην περίοδο των αρχών του 20ου αιώνα και ειδικά στις αρχές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού αυτή η διοικητική διαίρεση ήταν που έζησαν και γνώριζαν οι πρόγονοί μας μέχρι τον ξεριζωμό και με βάση αυτήν είχαν τις όποιες αναμνήσεις και μαρτυρίες τους.

   Είπαμε λοιπόν ότι η μεγαλύτερη διοικητική μονάδα ήταν το Βιλαέτι (σήμερα θα αντιστοιχούσε σε Περιφέρεια). Κάθε Βιλαέτι χωριζόταν σε Σαντζάκια (σήμερα Νομοί), κάθε Σαντζάκι σε Καζάδες (σήμερα Επαρχίες) και κάθε Καζάς σε Ναχιέδες (ομάδες χωριών).

   Οι ποντιακοί πληθυσμοί κατοικούσαν πρωτίστως σε δύο Βιλαέτια, της Τραπεζούντας και της Σεβάστειας και δευτερευόντως σε περιοχές του Βιλαετίου Κασταμονής και του Βιλαετίου Ερζερούμ (Θεοδοσιουπόλεως). Υπήρχαν βέβαια και μετανάστες που εγκαταστάθηκαν μαζικά σε άλλες περιοχές, στις οποίες θα κάνουμε αναφορά παρακάτω.

Νίκος Πετρίδης

ΒΙΛΑΕΤΙ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ

Χωριζόταν σε τέσσερα Σαντζάκια:

-Τραπεζούντος

-Τζανίκ

-Γκιουμούσχανε

-Λαζιστάν

Σαντζάκι Τραπεζούντος

Χωριζόταν σε οκτώ Καζάδες:

-Τραπεζούντα (εδώ ανήκει η Ματσούκα και η Γεμουρά)

-Σούρμενα

-Ακτσά-αμπάτ (Πλάτανα)

-Βακφί-κεμπίρ (και η σημερινή Τόνια μαζί)

-Κιόρελε (Κόραλλα)

-Τρίπολη

-Κερασούντα (εδώ ανήκει το Γουρούχ)

-Ορδού (Κοτύωρα). Εδώ ανήκουν η Χαψάμανα και η Έπεσα.

Σαντζάκι Τζανίκ

Χωριζόταν σε πέντε Καζάδες:

-Σαμσούν (Αμισός)

-Πάφρα

-Τέρμε / Τσαρσαμπά (Θέρμες)

-Ούνιε (Οινόη)

-Φάτσα

Σαντζάκι Γκιουμούσχανε

Χωριζόταν σε τέσσερις Καζάδες:

-Γκιουμούσχανε (Αργυρούπολις)

-Τορούλ (Άρδασσα / Μεσοχάλδιον). Εδώ ανήκει όλο το Τορούλ, η Ίμερα, η Κρώμνη, το Κιουρτιούν και η Σάντα.

-Σεϊράν (Χερροίανα)

-Κελκίτ

Σαντζάκι Λαζιστάν

Χωριζόταν σε τέσσερις Καζάδες:

-Ρίζε (Ρίζαιον)

-Όφ (Όφις)

-Ατίνα (Αθήναι)

-Χόπα (Πέτρα)

ΒΙΛΑΕΤΙ ΣΕΒΑΣΤΕΙΑΣ

Χωριζόταν σε τέσσερα Σαντζάκια:

-Σεβάστειας

-Καραχισάρ-σαρκί (Νικοπόλεως)

-Αμάσειας

-Τοκάτης

Σαντζάκι Σεβάστειας

Χωριζόταν σε δέκα Καζάδες:

-Σεβάστεια

-Γιλντίζιλι

-Κοτσκιρι. Εδώ ανήκει η περιοχή του Επές.

-Τεφρική

-Τουνούς

-Αζιζιέ

-Ντάρεντε

-Γκιουρούν

-Χαφίκ

Σαντζάκι Νικοπόλεως

Χωριζόταν σε πέντε Καζάδες:

-Καραχισάρ Σαρκί (Νικόπολις)

-Κοϊλά-χισάρ

-Αλούτζαρα

-Σούσεχρι. Εδώ ανήκουν και τα νότια χωριά, ανατολικά του Κιοσέ-νταγ που τα χωρίζει από το Επές,

-Μελέτ (Μεσουτιέ / Μελάνθιον)

Σαντζάκι Τοκάτης

Χωριζόταν σε τέσσερις Καζάδες:

-Τοκάτη (Ευδοκιάς)

-Νικσάρ (Νεοκαισάρεια)

-Έρπαα

-Ζίλεχ (Ζήλα)

Σαντζάκι Αμάσειας

Χωριζόταν σε οκτώ Καζάδες:

-Αμάσεια

-Μερζιφούν

-Λαντίκ (Λαοδικεία)

-Κάβζα

-Βεζίρ-κιοπρού

-Μετζίτ-ουζού

-Χατζίκιοϊ (Γκιουμούς-μαντέν)

-Οσμαντζίκ

ΒΙΛΑΕΤΙ ΚΑΣΤΑΜΟΝΗΣ

Χωριζόταν σε τέσσερα Σαντζάκια:

-Κασταμονής

-Σινώπης

-Τσάγγιρι

-Μπόλου

Σαντζάκι Κασταμονής

Χωριζόταν σε οκτώ Καζάδες:

-Κασταμονή

-Ινέπολη

-Σαφράμπολη

-Τόσια (Θεοδοσιάς)

-Τας-κιοπρού

-Τζίντε

-Αράτς

-Νταντάι

Σαντζάκι Σινώπης

Χωριζόταν σε τρεις Καζάδες:

-Σινώπη

-Αγιαντζίκ (Στέφανα)

-Μπογιαμπάτ

Σαντζάκι Τσάγγιρι

Χωριζόταν σε τρεις Καζάδες:

-Τσάγγιρι (Γάγγρα)

-Τσερκέζκιοϊ

-Ισκελίπ

Σαντζάκι Μπόλου

Χωριζόταν σε έξι Καζάδες:

-Παρτίν (Παρθένιον)

-Ερεγλί (Ηράκλεια)

-Ντεβρέκ

-Κέρντε

-Ντούστσε

-Μεντρενί (Μουντουρλού)

ΒΙΛΑΕΤΙ ΕΡΖΕΡΟΥΜ

Χωριζόταν σε τρία Σαντζάκια:

-Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολις)

-Ερζιντζάν

-Μπαγιαζίτ (χωρίς ενδιαφέρον για εμάς)

Σαντζάκι Ερζερούμ

Χωριζόταν σε οκτώ Καζάδες:

-Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολις)

-Ορα

-Κιγί

-Τερτζιάν

-Χινίς

-Τορτούν

-Κεσκίν

-Πασέν

Σαντζάκι Ερζιντζάν

Χωριζόταν σε έξι Καζάδες:

-Ερζιντζάν

-Ρεφαγιά

-Κουρούτσαϊ

-Κεμάχ

-Παϊπούρτ

-Ιζπίρ

ΒΙΛΑΕΤΙ ΑΓΚΥΡΑΣ

Χωριζόταν σε τέσσερα Σαντζάκια:

-Άγκυρας

-Καισάρειας

-Υοσγάτης

-Κιρ-σεχίρ

Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στο Σαντζάκι Υοσγάτης (στους Καζάδες Ακν-νταγ Μαντέν, Σογκιουρλού, Τσορούμ και Υοσγάτης) και στο Σαντζάκι Κιρ-σεχίρ (στον Καζά Κεσκίν-μαντέν).

ΒΙΛΑΕΤΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Χωριζόταν σε τρία Σαντζάκια:

-Σκούταρι (Χρυσούπολις)

-Ιζμίτ (Νικομηδείας)

-Μπίγα (Πηγών και Δαρδανελλίων)

Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στο Σαντζάκι Νικομηδείας (στον Καζά Ατά-ατάπαζαρ και ειδικά στο Ναχιέ Καρασού, με τα πολλά χωριά Ποντίων μεταναστών). Βέβαια, εκτός αυτού, στην Κωνσταντινούπολη και στην ευρύτερη περιοχή της υπήρχαν πολλοί Πόντιοι μετανάστες.

ΒΙΛΑΕΤΙ ΠΡΟΥΣΑΣ

Χωριζόταν σε πέντε Σαντζάκια:

-Προύσας

-Μπιλετζίκ

-Κιουτάχειας

-Αφιόν Καραχισάρ

-Μπαλούκεσερ

Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στον Καζά Μπαλούκεσερ, του ομώνυμου Σαντζακίου, όπου βρισκόταν το μεταλλείο Μπάλια, με πολλούς Πόντιους μετανάστες.

ΒΙΛΑΕΤΙ ΙΚΟΝΙΟΥ

Χωριζόταν σε πέντε Σαντζάκια:

-Ικονίου

-Νίγδης

-Πουλντούρ

-Σπάρτης

-Αττάλειας

Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στο Σαντζάκι Νίγδης (Καζάς Μπουγά-μαντέν), όπου βρισκόταν το μεταλλείο Μπουγά-μαντέν ή Μπουλγάρ-μαντέν ή Μεταλλείον Ταύρου, με πολλούς Πόντιους μετανάστες.

ΒΙΛΑΕΤΙ ΝΤΙΓΙΑΡΜΠΑΚΙΡ

Χωριζόταν σε τρία Σαντζάκια:

-Ντιγιαρμπακίρ (Άμιδα)

-Εργκάνι (Αργάνων)

-Μαρντίν

Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στο Σαντζάκι Αργάνων (στον ομώνυμο Καζά), όπου βρισκόταν το μεταλλείο Άργανα-μαντέν ή Μεταλλείο Εργάνης, με πολλούς Πόντιους Μετανάστες.

ΒΙΛΑΕΤΙ ΣΜΥΡΝΗΣ

Χωριζόταν σε πέντε Σαντζάκια:

-Σμύρνη

-Αϊντίν (Τράλλεις)

-Ντενιζλί (Λαοδικεία)

-Μέντες (Μύλασσα)

-Σαρουχάν (Μαγνησία)

ΒΙΛΑΕΤΙ ΑΔΑΝΩΝ

Χωριζόταν σε πέντε Σαντζάκια:

-Άδανα

-Ίτσελ (Σελεύκεια)

-Τζεμπέλ ελ Μπερεκέτ

-Μερσίν (με τη Μερσίνη και την Ταρσό)

-Κοζάν (Καταονία)

ΒΙΛΑΕΤΙ ΧΑΛΕΠΙΟΥ

Χωριζόταν σε δύο Σαντζάκια:

-Χαλέπι

-Μαράς

-Ούρφα

-ΑΪντάμπ

ΒΙΛΑΕΤΙ ΧΑΡΠΟΥΤ

Χωριζόταν σε τρία Σαντζάκια:

-Χαρπούτ

-Ντερσίμ

-Μαλάτεια


ΒΙΛΑΕΤΙ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣ

Χωριζόταν σε τέσσερα Σαντζάκια:
-Αδριανούπολη
-Αίνος
-Ραιδεστός
-Σαράντα Εκκλησιές