Επίσημα οθωμανικά τεκμήρια του 1837, με ονόματα Ελλήνων τοπικών διοικητών σε περιοχές και χωριά της Αμισού και της Πάφρας

   Είναι γνωστό ότι στις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι τους εκτοπισμούς και την υποχρεωτική ανταλλαγή, στην ευρύτερη περιοχή της Αμισού υπήρχαν συμπαγείς ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, οι Ρωμιοί αποτελούσαν συντριπτική πλειοψηφία έναντι των μουσουλμάνων. Εκτός από τις πόλεις και οι οικισμοί σε ολόκληρη την περιοχή ήταν πολυπληθείς, οικονομικά εύρωστοι και με ιδιαίτερα ανεπτυγμένη την ελληνική εκπαίδευση. Πώς όμως έφτασε σ` αυτό το σημείο η περιοχή της Αμισού;

   Ήδη από πολύ νωρίς, η Αμισός γνώρισε τις επιδρομές και μετά την κατάκτηση από τους Σελτζούκους. Ακολούθησαν τρεις αιώνες συνεχούς εναλλαγής της εξουσίας, με Τουρκομάνους, Δανισμανίδες, Σελτζούκους και Κομνηνούς, έως ότου εδραιωθεί η εξουσία των Οθωμανών.

   Στη διάρκεια αυτών των τριών και πλέον αιώνων και πολύ περισσότερο κατά το 16ο αιώνα, η περιοχή (όπως και οι περιοχές της Αμάσειας, Νεοκαισάρειας, Τοκάτης, Σινώπης. Κασταμονής κλπ, αποψιλώθηκαν από το χριστιανικό στοιχείο λόγω υποχρεωτικών εξισλαμισμών (και λιγότερο ηθελημένων) και μαζικής εξόδου, κυρίως προς δυσμάς.

   Όταν η κατάσταση εξομαλύνθηκε και η οθωμανική επικράτηση απέκτησε στέρεες βάσεις, επανήλθε στη θέση της η Αμισός, ως βασικό λιμάνι στο Εύξεινο Πόντο και εμπορική έξοδος των προϊόντων από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας.

   Ήδη από τη ρωμαϊκή και μετά τη βυζαντινή περίοδο, ο άξονας Καππαδοκία – Σεβάστεια – Αμισός ήταν βασικός στη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών και η κατάσταση αυτή άρχισε να επανέρχεται ήδη από το 17ο αιώνα.

   Τότε έχουμε τις πρώτες ομαδικές μεταναστεύσεις από την Καππαδοκία προς τον Πόντο, παράλληλα με τα γνωστά ρεύματα προς Σμύρνη και κυρίως Κωνσταντινούπολη.

   Για τους Καππαδόκες η περιοχή της Αμισού ήταν απόλυτα θελκτική, λόγω της ύπαρξης του πανάρχαιου εμπορικού δρόμου και της εύκολης πρόσβασης προς βορρά.

   Η μετανάστευση συνεχίστηκε το 18ο αιώνα και πήρε τελικά τεράστιες διαστάσεις πριν από τα μέσα του 19ου. Ειδικά οι περιοχές της Πάφρας και της περιφέρειας Αμισού, κυριολεκτικά πλημμύρισαν από Καππαδόκες μετανάστες.

   Είναι τότε ακριβώς που δημιουργείται αυτή η συντριπτική υπεροχή του ελληνοχριστιανικού στοιχείου έναντι των μουσουλμάνων. Αγοράζονται εκτάσεις και δημιουργούνται νέα χωριά, τσιφλίκια αλλάζουν χέρια και αρχίζουν εντατικές καλλιέργειες καπνών, αμπελιών, δημητριακών.

   Κυρίως όμως αναπτύσσεται ραγδαία η οικοτεχνία, η μεταποίηση και το εμπόριο εντός και εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

   Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος (η μαζική εγκατάσταση Καππαδοκών) για την εκτεταμένη τουρκοφωνία στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και για τα διάφορα χαρακτηριστικά στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού και της μουσικής.

   Σε πολλές περιπτώσεις έχει γραφτεί και υποστηριχθεί ότι η μαζική παρουσία των Ελλήνων στην περιοχή της Αμισού, εμφανίζεται στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα.    Αυτό κυρίως έχει προωθηθεί από την τουρκική πλευρά, θέλοντας έτσι να παρουσιάσουν μια εικόνα ανισορροπίας στην περιοχή, η οποία οφειλόταν σε μαζική (και πιθανόν οργανωμένη) εγκατάσταση ελληνικών πληθυσμών, προκειμένου να επιτευχθούν μελλοντικά μεγαλοϊδεατικοί στόχοι της Ελλάδας.

   Έτσι εμφανίζονται οι χριστιανοί της περιοχής περίπου ως «ξένοι» για την Αμισό και υπεύθυνοι για τη μειονεκτική πληθυσμιακή και οικονομική κατάσταση των μουσουλμάνων.

   Ας δούμε όμως μερικά στοιχεία για τη συγκεκριμένη περιοχή. Η εικόνα της διοικητικής κατάστασης πριν την ανταλλαγή πληθυσμών, ήταν η εξής:

   Το Βιλαέτι Τραπεζούντας είχε τέσσερα Σαντζάκια. Του Λαζιστάν, της Τραπεζούντας, της Αργυρούπολης και του Τζανίκ.

   Το Σαντζάκι του Τζανίκ (που μας ενδιαφέρει στο παρόν άρθρο) είχε έξι Καζάδες. Φάτσας, Οινόης, Τέρμε, Τσαρσαμπά, Αμισού και Πάφρας.

   Από αυτούς, μόνο στους δύο τελευταίους Καζάδες η ελληνική παρουσία ήταν πυκνή και μεγάλη σε αριθμούς. Παρά ταύτα, η εικόνα της εκπαίδευσης για το σύνολο του Σαντζακίου (όπως παρουσιάζεται στους πίνακες του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκείνη την εποχή), είναι άκρως εντυπωσιακή για το ελληνικό στοιχείο:

Μουσουλμανικά σχολεία 735, δάσκαλοι 741, μαθητές 21.120.

Ελληνικά σχολεία 323, δάσκαλοι 451, μαθητές 14.253.

Αρμενικά σχολεία 17, δάσκαλοι 22, μαθητές 757.

   Τα Σαντζάκια στην τελευταία φάση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχαν ως διοικητή τους έναν Μουτεσαρίφη.

   Ο καθένας από τους έξι καζάδες του Σαντζακίου Τζανίκ, είχε ως διοικητή έναν Καϊμακάμη.

   Ο κάθε Καζάς είχε μικρότερες διοικητικές περιφέρειες (που περιελάμβαναν ομάδες χωριών) οι οποίες ονομάζονταν Ναχιάδες και ο καθένας είχε ως διοικητή έναν Μιουντίρη.

   Τα χωριά, τέλος, είχαν ως επικεφαλής τον Πρόεδρό τους, το Μουχτάρη.

   Κι ενώ όλο αυτό το σύστημα ίσχυε στον υπόλοιπο Πόντο και γενικά στην Ανατολία, στη Ρούμελη (δηλαδή στα βαλκανικά εδάφη της Αυτοκρατορίας) αλλά και στη δυτική Ανατολία, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής Αμισού, ο διοικητικός επικεφαλής ενός Ναχιά δεν ονομαζόταν Μιουντίρης, αλλά Κοτζάμπασης.

   Άμεσος βοηθός του και αρμόδιος για τη λειτουργία της διοίκησης σε κάθε Ναχιά και κυρίως για την είσπραξη φόρων και γενικά κρατικών εσόδων, ήταν ο Καχγιά (που εξελληνίζεται ως Κεχαγιάς). 

   Έχοντας λοιπόν όλα τα παραπάνω υπόψιν, ήταν εντυπωσιακά τα στοιχεία που ανακαλύψαμε σε ένα επίσημο διοικητικό έγγραφο του 1837.

   Εκεί αναφέρονται ονομαστικά οι Κοτζαμπάσηδες και οι Καχγιάδες της περιφέρειας των Καζάδων Αμισού και Πάφρας και είναι σχεδόν όλοι Ρωμιοί.

   Το στοιχείο αυτό, από μόνο του, ανατρέπει κάθε ισχυρισμό περί πληθυσμιακής ενδυνάμωσης της συγκεκριμένης περιοχής με χριστιανούς στα τελευταία τριάντα – σαράντα χρόνια πριν την ανταλλαγή πληθυσμών.

   Το επίσημο αυτό έγγραφο παρουσιάζει Έλληνες Κοτζαμπάσηδες και Καχγιάδες στην πλειοψηφία των Ναχιάδων Αμισού και Πάφρας, πράγμα που σημαίνει ότι το χριστιανικό στοιχείο είχε εμφανή και ουσιαστική πληθυσμιακή υπεροχή έναντι του μουσουλμανικού, ήδη από το 1837, τουλάχιστον.

   Ένα άλλο στοιχείο που εντοπίζουμε στο, δυσανάγνωστο έγγραφο, είναι τα χαρακτηριστικά οικογενειακά ονόματα καππαδοκικής προέλευσης. Μια ακόμη απόδειξη για τη μαζική εγκατάσταση Καππαδοκών στην περιοχή Αμισού.

   Παρακάτω παρουσιάζουμε συνοπτικά διάφορα ονόματα από Ναχιάδες της Αμισού και της Πάφρας, πάντα με τις δυσκολίες που έχει η ανάγνωση της παλαιοαραβικής γραφής και η απόδοση της προφοράς στα νεοελληνικά.

   Ελπίζουμε αρκετοί από τους αναγνώστες να αναγνωρίσουν τα ονόματα και να βρουν ίχνη της καταγωγής τους και των προγόνων τους στην Αμισό, πριν από 178 χρόνια!

   Για παράδειγμα θα αναφέρουμε μερικές περιπτώσεις:

   Στο Ναχιά του Ινέκαζε βρίσκουμε ως Καχγιά έναν Delice oglu Yani. Είναι σαφές ότι πρόκειται για πρόγονο της οικογένειας που μέλη της ήρθαν στην Ελλάδα από την Πάφρα, με τα ονόματα Δελητζαλής, Δελητζόγλου και Δελητζαλίδης.

   Στο Ναχιά Ορμανός, βρίσκουμε ως Καχγιά έναν Ekiz oglu Panayut. Πρόκειται για πρόγονο των οικογενειών με το επίθετο Εκίζογλου, που ξέρουμε ότι κατοικούσαν στο χωριό Ορμανός και στα διπλανά Κερτμέ και Καραγκιόλ.

   Στο Ναχιά Γιαϊλά, βρίσκουμε ως Καχγιά τον Arab oglu Abram. Είναι πρόγονος της οικογένειας Αράπογλου που έμεναν στο χωριό Γιαϊλά και στην Ελλάδα ήρθαν στα Λευκόγεια Δράμας.

   Στο Ναχιά της πόλης Αλατζάμ, βρίσκουμε ως Κοτζάμπαση τον  Uzun oglu Panayut και ως Καχγιά τον Uzun oglu Lazari. Είναι πρόγονοι της οικογένειας Ουζούνογλου ή Ουζουνίδη, που ξέρουμε ότι κατοικούσαν στο Αλατζάμ και στην Ελλάδα ήρθαν στο Βαθύτοπο Δράμας και στο Καλλίφυτο Δράμας.

   Στο Ναχιά Κιζίλ-γκιόλ βρίσκουμε ως Κοτζάμπαση τον Demirci oglu Pavli. Είναι πρόγονος της οικογένειας Δεμιρτζόγλου ή Σιδηρόπουλου, που κατοικούσαν στο Κιζίλ-γκιόλ, στο Κερτμέ και στο Καραγκιόλ και στην Ελλάδα ήρθαν στις Πηγές Καβάλας.

   Στο Ναχιά Ανδρεάντων βρίσκουμε ως Κοτζάμπαση τον Gavril oglu Lazari. Είναι πρόγονος της οικογένειας Γαβριήλογλου – Γαβριηλίδη από το χωριό Ανδρεάντων, που στην Ελλάδα ήρθαν στη Νέα Σεβάστεια Θεσσαλονίκης.

   Στο Ναχιά Κουρουστσού και Πελίτογλου, βρίσκουμε ως Καχγιά τον Fetvaci Apostol. Είναι από την οικογένεια Φετφατζόγλου – Φετφατζίδη από το χωριό Πελίτογλου, που στην Ελλάδα ήρθαν στο Καλίκαρπο Δράμας και στα Λιβερά Ξάνθης.

   Στο Ναχιά Γιαγπασάν, βρίσκουμε ως Καχγιά τον Yanak Dimidri. Είναι από την οικογένεια Γιαννάκη – Γιαννάκογλου από το χωριό Γιαϊλά-Κερίς (ανήκε στο Ναχιά Γιαγπασάν) και στην Ελλάδα ήρθαν με το επίθετο Γιαννακίδης στο Κοκκινοχώρι Θεσσαλονίκης και στο Λεβεντοχώρι Κιλκίς.

   Παρακάτω παραθέτουμε κι άλλα ονόματα, για να κάνετε μόνοι σας τις αναζητήσεις (πρώτα ο Ναχιάς, μετά το όνομα του Κοτζάμπαση και τελευταίο το όνομα του Καχγιά):

Κούζαλαν - Yeras oglu Nikola (Γεράσογλου / Γερασίδης Νικόλαος) - Yeras Yorgi (Γεράσογλου / Γερασίδης Γεώργιος).

Αγτζά-αλάν - Yorgi (Γεώργιος) - Lazari oglu Kostanti (Λαζάρογλου / Λαζαρίδης Κωνσταντίνος).

Καπά-τσουχούρ, Ότ-καγια και Κουστσουλάρ - Çolak Yani (Τσολάκογλου / Τσολακίδης Ιωάννης) - Yani oglu Yeras (Γιαννίογλου / Γιαννακίδης Γεράσιμος).

Ντομούζ-αγίλ και Ενκίζ - Gürcü oglu (Κιουρτζόγλου / Κιουρτζίδης) – Anasdas (Αναστάσιος).

Σελαμελίκ - Harosa oglu Yani (Χαρόσογλου / Χαρισιάδης Ιωάννης) – Mihail (Μιχαήλ).

Σουρμελή - Aslan oglu Nikola (Ασλάνογλου / Ασλανίδης Νικόλαος) - Yorgi (Γεώργιος).

Ινέκαζε - Kır Demirci oglu Yani (Κηρδεμηρτζίογλου ή Δεμιρτζίογλου ή Σιδηρόπουλος Ιωάννης) - Delice oglu Yani (Δελητζαλής ή Δελητζόγλου ή Δελητζαλίδης Ιωάννης).

Τζανικλί-γιουρντού και Τικεντζίκ - Miris oglu Yani (Μιρίσογλου Ιωάννης) - Kel Biras oglu Yani (Κελπιράσογλου Ιωάννης).

Χατμασά – Lefter (Ελευθέριος) - Kara Papas oglu Panayut (Καραπαπάζογλου Παναγιώτης).

Τσαρντάκ-κερίς - Kara Kavur oglu Panayut (Καρακιαβούρογλου Παναγιώτης) – Yeras (Γεράσιμος).

Τσιναρλί - Papaz Tudor (ιερέας Θεόδωρος) - Dertli oglu Andreya (Δερτλίογλου Ανδρέας).

Αλήμπεη και Κιοκτσέ-πουνάρ - Kömürcü oglu Hıralanbu (Κιομουρτζόγλου Χαράλαμπος) - Andon oglu Sava (Αντώνογλου / Αντωνιάδης Σάββας).

Ανδρεάντων - Gavril oglu Lazari (Γαβριήλογλου / Γαβριηλίδης Λάζαρος) – Aleksi (Αλέξιος).

Γκιοκτσέ - Cebr oglan Yani (Τσέβρογλου Ιωάννης) - Tudor oglu Sava (Θεοδώρογλου / Θεοδωρίδης Σάββας).

Ασάραγατς και Τέβκερις - Kalayci oglu Kiraki (Καλαϊτζόγλου / Καλαϊτζίδης Κυριάκος) - Kiran oglu (Κιράνογλου / Κιρανίδης).

Πεγλίκ - Papaz Istavri (ιερέας Σταύρος) - Kirkor oglu Stefan (Γρηγόρογλου / Γρηγοριάδης Στέφανος).

Ασματζάμ - Kalaycı oglu Yorgi (Καλαϊτζόγλου / Καλαϊτζίδης Γεώργιος) - Sava oglu Vasil (Σαββάογλου / Σαββίδης Βασίλειος).

Αλατζάμ - Uzun oglu Panayut (Ουζούνογλου / Ουζουνίδης Παναγιώτης) - Uzun oglu Lazari (Ουζούνογλου / Ουζουνίδης Λάζαρος).

Κιραζλίκ - Tuman oglu Aleksan (Τουμάνογλου / Τουμανίδης Αλέξανδρος) - Stefan oglu Yorgi (Στεφάνογλου / Στεφανίδης Γεώργιος).

Κιζίλγκιολ - Demirci oglu Pavli (Δεμιρτζόγλου / Σιδηρόπουλος Παύλος) - Bakirci oglu Vasil (Μπακιρτζίογλου / Μπακιρτζίδης Βασίλειος).

Σαρή-μπουγιούκ και Χαγιάτ-τερεσί - Koca Kavur oglu Stefan (Κοτζακιαβούρογλου Στέφανος) - Kara Sava (Καρασάββας).

Σιναμάτας - Saban oglu Hiralanbu (Σαπάνογλου / Σαπανίδης Χαράλαμπος) - Banayut oglu Yor (Παναγιώτογλου / Παναγιωτίδης Γεώργιος).

Αρουτζάχ - Sava oglu Dimitri (Σαββάογλου / Σαββίδης Δημήτριος) - Kalayci oglu Hiristo (Καλαϊτζόγλου / Καλαϊτζίδης Χρήστος).

Ομάρ-κιουλού - Tinas oglu Sava (Αθανάσογλου / Αθανασιάδης Σάββας) - Bayram oglu Bedri (Μπαϊράμογλου / Μπαϊραμίδης Πέτρος).

Οράν - Papaz oglu Panayut (Παπάζογλου / Παπαδόπουλος Παναγιώτης) - Kocabiyik oglu Lazari (Κοτζαμπιουγιούκογλου Λάζαρος).

Γκιουργκέν-πινάρ και Κουρού-κιοκτσέ - Semerci oglu Yorika (Σεμερτζόγλου / Σεμερτζίδης Γιωρίκας) - Yani oglu Stefan (Γιαννίογλου / Ιωαννίδης Στέφανος).

Όκτσε - Papaz oglu Ilya (Παπάζογλου / Παπαδόπουλος Ηλίας) - Sefer oglu Nikola (Σεφέρογλου / Σεφεριάδης Νικόλαος).

Πελίτογλου - Kürklü Panayut (Κιουρκλίδης Παναγιώτης) - Fetvaci Apostol (Φετφατζόγλου / Φετφατζίδης Απόστολος).

Σαμρούχ και Τσελίκ-αλάν - Papaz oglu Hiralanbu (Παπάζογλου / Παπαδόπουλος Χαράλαμπος) - Cakir oglu Kiraki (Τσακίρογλου / Τσακιρίδης / Τσαχουρίδης Κυριάκος).

Τσιγκίρ - Bolatci oglu Panayut (Πολατσίογλου / Πολατσίδης Παναγιώτης) - Bolatci oglu Tanas (Πολατσίογλου / Πολατσίδης Αθανάσιος).

Γιαγπασάν - Kocabiyik Yor (Κοτζαμπουγιούκογλου Γεώργιος) - Yanak Dimidri (Γιαννάκογλου / Γιαννακίδης Δημήτριος).

Τσάλκιοϊ - Tanas oglu Sava (Αθανάσογλου / Αθανασιάδης Σάββας) – Lefter (Ελευθέριος).

Κιρεζλίκ - Yur oglu Yani (Γεώργογλου / Γεωργιάδης Ιωάννης) - Espir oglu Abram (Σπύρογλου / Σπυρίδης Αβραάμ).

Ορτούμπαση - Stefan oglu Bavli (Στεφάνογλου / Στεφανίδης Παύλος) – Kiraki (Κυριάκος).

Σαρή-γιούρτ - Buz oglu Yani (Πόζογλου / Ποζίδης Ιωάννης) - Palanci oglu Lazar (Παλαντζόγλου / Παλαντζίδης Λάζαρος).

Γιαρμαλή-γιατάκ και Χαϊντάρ - Ilya oglu Yor (Ηλιάογλου / Ηλιάδης Γεώργιος) - Siyah oglu Nikola (Σιάχογλου / Σιαχίδης / Σεχίδης Νικόλαος).

Ντούζκιοϊ - Papaz Kostanti (ιερέας Κωνσταντίνος) - Kuyustur oglu Yorika (Κουγιουστούρογλου / Κουγιουστουρίδης Γιωρίκας).

Κιζίλογλακ – Gavril (Γαβριήλ) - Ektir oglu Panayut (Εκτίρογλου / Εκτερίδης Παναγιώτης).

Οσμάν-μπεηλί - Ince Panayut oglu Kosda (Ιντζέ Παναγιώτογλου / Παναγιωτίδης Κώστας) - Tuman oglu Kiraki (Τουμάνογλου / Τουμανίδης Κυριάκος).

Γιαϊλά και Κοσέ - Beklü oglu Dimid (Πεκλίογλου / Πεκλίδης Δημήτριος) - Arab oglu Abram (Αράπογλου / Αραπίδης Αβραάμ).

Ταρπογάζ - Kara Kiriaki (Καρακυριάκος) - Sava oglu Dimit (Σάββογλου / Σαββίδης Δημήτριος).

Ορμανός – Yorgi (Γεώργιος) - Ekiz oglu Panayut (Εκίζογλου Παναγιώτης).

   Υπάρχουν αρκετά ακόμα ονόματα, τα οποία θα μοιραστούμε μαζί σας όταν τα αναγνώσουμε και τα διασταυρώσουμε.

Νίκος Πετρίδης