Σην Τραπεζούνταν, με τ'εμέτερα παιδία...

Σων Πιστοφάντων, σην Σαντάν...

Σων Πιστοφάντων, σην Σαντάν, η εκκλεσιά χαλάγιν, 

σίτε εξέβεν ο ιμάμ’ς, να κουίζ’ το πιραλλάγιν…

Εκεί που κρεμούσαν οι καπεταναίοι τ` άρματα, τώρα...

Η γερμανική ξιφολόγχη και το ρωμαίικο...

   Βράδυ στη Νικόπολη του Πόντου και μαθαίνω για όλα αυτά περί δημοψηφίσματος, διαγγέλματος Τσίπρα, Eurogroup και τα λοιπά.
   Σ` ένα παλιομάγαζο, ανακαλύπτω αυτήν την "ενανκαιρίσια" και εμφανώς πολυχρησιμοποιημένη (με εννοείτε, πιστεύω,,,) ξιφολόγχη από γερμανικό τουφέκι Mauser. Ξέρετε, αυτά που διέθετε ο τουρκικός στρατός κατά την περίοδο των εκτοπισμών και του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
   Αναπόφευκτα αμέσως έρχονται στο μυαλό όσα έζησαν, υπέμεναν και αντιμετώπισαν οι πρόγονοί μας. Καμία σύγκριση με όσα ζούμε εμείς σήμερα και όσα, ίσως, ζήσουμε στο άμεσο μέλλον.
   Κι όμως... Είμαστε ακόμα ζωντανοί. Η Μέρκελ, ο Σόιμπλε, το Eurogroup, είναι απλά ...γατάκια, σε σχέση με το παρελθόν των προγόνων μας.
   Οπότε: "Ρωμαίος σκύλ` υιός είμαι, κανέναν 'κί φοβούμαι"...

ΥΓ: Η ξιφολόγχη απεκτήθη πάραυτα (μετά το απαραίτητο παζάρι).

Στη Νικόπολη και στο Κιρίκιον...

 

Εξέβα απάν` και σο Γουρούχ, Σιούλη, Πασλάχ και Κάγιαλαν, 

Γιατμούς, Κιουρτίν και Ισπαλάρ, και σο Ιναγέτ, Παϊράμ και σο Κιοπλί, 

κι επ`έκει πήγα σ` Ασαρτζούχ, ση Λίτζασα, σο Καταχώρ 

και σην τρανήν Γαρέσαρην, σων Ακριτών το κάστρο.

Στην επτάκωμο Σαντά...

Γαρεσαρέτες σκυλ' υιός είμαι, σην Σάνταν ξάι 'κί εξέβα,
ατώρα αδά ο Γιάμπολης, κουίζει "πάτ' και δέβα"...

Ση Τραπεζούντας το μεϊντάν...

Γαρεσαρέτες σκύλ` υιός είμαι, οριάζω τα ρασία,

ση Τραπεζούντας το μεϊντάν λέγω την τραγωδίαν...

Τραπεζούς λελεύω σε...

Οφ, Τραπεζούς λελεύω σε, με τα πολλά ευμορφίας,

ευρήκα χαμοκέρασα κι εφέκα τα δουλείας...

Κερασούντα 1924 - Κερασούντα 2015

Κερασούντα 1924 'σο Λιμένι,

οι λυκοπάπποι Τζανοί - Πετράντ' και Σιδηράντ',

περιμένουν το παπόρ' το "Αρχιπέλαγος" για την Ελλάδα.

Κερασούντα 2015 'σο Λιμένι,

ο δισέγγονος προσπαθεί να "πιάσει" τη στιγμή...

Κερασούντα σιλιέμορφος...

Οφ, Κερασούντα σιλιέμορφος και τ`εμόν η πατρίδα,

πολλά χρονιά εδέβανε, εσένα πάλε είδα...

Κερασούντα... Ιχνηλατώντας επιτόπου... Στα χνάρια της ιστορίας...

Σήμερα ... Πράσαρη - Κοτύλια - Κερασούντα...

Σήμερα... Στο Κάστρο της Κερασούντας...

Κανονισμός του χωρίου Κοτυλίων – Ένα ενδιαφέρον ντοκουμέντο από τα Κοτύλια της Κερασούντας

   Ένα ντοκουμέντο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουμε σήμερα. Πρόκειται για τον Κανονισμό της ενορίας Παναγίας, της Κοινότητας Κοτυλίων Κερασούντος. 

   Τα Κοτύλια ήταν μία ακμάζουσα ελληνική κοινότητα, μέχρι την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν άρχισαν οι πρώτοι διωγμοί και τα εγκλήματα τοπικών συμμοριών, αλλά και των εκτοπισμών που ακολούθησαν. 

   Σήμερα τα Κοτύλια ανήκουν στην επαρχία Ντέρελι του νομού Κερασούντας και βρίσκονται σε υψόμετρο περίπου 1.000 μέτρων, λίγο ανατολικότερα από τον κεντρικό δρόμο που συνδέει την Κερασούντα με τη Νικόπολη. 

   Κοντά ήταν κι άλλα ονομαστά ελληνικά χωριά, όπως το Τσάλ, η Αγιαμή, το Χατουπλού, το Αρπά-τσουχουρ, ενώ απέναντί του στα δυτικά, βρίσκεται η συστάδα των ελληνικών χωριών που αποτελούσαν την περιοχή Γουρούχ, δηλαδή την εκκλησιαστική επαρχία Κιρικίου, της Μητρόπολης Κολωνίας και Νικοπόλεως. 

   Αν και έχει γραφτεί από αρκετούς συγγραφείς και ερευνητές (ακόμα και της πρώτης γενιάς προσφύγων), ότι τα Κοτύλια δημιουργήθηκαν από Ρωμιούς μετανάστες της περιοχής Αργυρούπολης του 18ου και του 19ου αιώνα, εντούτοις εμείς το εντοπίζουμε σε επίσημο φορολογικό κατάλογο του 1515, με το ίδιο αρχαιοελληνικό όνομα Κοτύλια (δηλαδή τα «κοιλώματα», όπως ακριβώς είναι η εδαφική διαμόρφωση της περιοχής και των υψωμάτων στα οποία απλώνονται ακόμα και σήμερα τα Κοτύλια). 

Επίσημα οθωμανικά τεκμήρια του 1837, με ονόματα Ελλήνων τοπικών διοικητών σε περιοχές και χωριά της Αμισού και της Πάφρας

   Είναι γνωστό ότι στις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι τους εκτοπισμούς και την υποχρεωτική ανταλλαγή, στην ευρύτερη περιοχή της Αμισού υπήρχαν συμπαγείς ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, οι Ρωμιοί αποτελούσαν συντριπτική πλειοψηφία έναντι των μουσουλμάνων. Εκτός από τις πόλεις και οι οικισμοί σε ολόκληρη την περιοχή ήταν πολυπληθείς, οικονομικά εύρωστοι και με ιδιαίτερα ανεπτυγμένη την ελληνική εκπαίδευση. Πώς όμως έφτασε σ` αυτό το σημείο η περιοχή της Αμισού;

   Ήδη από πολύ νωρίς, η Αμισός γνώρισε τις επιδρομές και μετά την κατάκτηση από τους Σελτζούκους. Ακολούθησαν τρεις αιώνες συνεχούς εναλλαγής της εξουσίας, με Τουρκομάνους, Δανισμανίδες, Σελτζούκους και Κομνηνούς, έως ότου εδραιωθεί η εξουσία των Οθωμανών.

   Στη διάρκεια αυτών των τριών και πλέον αιώνων και πολύ περισσότερο κατά το 16ο αιώνα, η περιοχή (όπως και οι περιοχές της Αμάσειας, Νεοκαισάρειας, Τοκάτης, Σινώπης. Κασταμονής κλπ, αποψιλώθηκαν από το χριστιανικό στοιχείο λόγω υποχρεωτικών εξισλαμισμών (και λιγότερο ηθελημένων) και μαζικής εξόδου, κυρίως προς δυσμάς.

   Όταν η κατάσταση εξομαλύνθηκε και η οθωμανική επικράτηση απέκτησε στέρεες βάσεις, επανήλθε στη θέση της η Αμισός, ως βασικό λιμάνι στο Εύξεινο Πόντο και εμπορική έξοδος των προϊόντων από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας.

   Ήδη από τη ρωμαϊκή και μετά τη βυζαντινή περίοδο, ο άξονας Καππαδοκία – Σεβάστεια – Αμισός ήταν βασικός στη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών και η κατάσταση αυτή άρχισε να επανέρχεται ήδη από το 17ο αιώνα.

   Τότε έχουμε τις πρώτες ομαδικές μεταναστεύσεις από την Καππαδοκία προς τον Πόντο, παράλληλα με τα γνωστά ρεύματα προς Σμύρνη και κυρίως Κωνσταντινούπολη.

Επάγγελμα «Πόντιος»

   Βλέπεις να γίνονται «πολιτιστικές» εκδηλώσεις, να τρέχουν για να συμμετάσχουν και να βοηθήσουν ανύποπτα παιδιά από συλλόγους, να εκφράζονται συγχαρητήρια από απλό κόσμο και τελικά να ανακαλύπτεις ότι από πίσω υπάρχει χρηματοδότηση από «πρόγραμμα», από Δήμο, από Νομαρχία, από Περιφέρεια, από Υπουργείο κλπ. Χρηματοδότηση που πηγαίνει στην τσέπη ενός, δύο, τριών ανθρώπων.

   Ακούς για συνεστιάσεις, πανηγύρια και χορούς, τρέχεις κι εσύ να διασκεδάσεις με τους φίλους, τους πατριώτες, τους συγγενείς, τους συγχωριανούς σου και τελικά πάλι κάποιοι «διοργανωτές» είναι αυτοί που επωφελούνται ατομικά.

   Σε καλούν από κάποιο σύλλογο να κάνεις μια ομιλία ιστορικού περιεχομένου και σε ρωτούν ποιες είναι οι προσωπικές σου απαιτήσεις. «Δηλαδή»; Και σου απαντούν ότι οι περισσότεροι, πέρα από τα έξοδα μετακίνησης και διαμονής, ζητάνε και αμοιβή για τον εαυτό τους.

   Σε ρωτούν για το χωριό τους, για την οικογένειά τους, τους δίνεις ευχαρίστως και άδολα πληροφορίες κι αυτοί μετά το «παίζουν» ξύπνιοι παντογνώστες στον περίγυρο ή στους συλλόγους τους, χωρίς να σου έχουν πει ούτε ένα απλό «ευχαριστώ».

Σου λένε ότι έχουν φίλους και ξέρουν τα χωριά και κάνουν μουχαπέτια και γνωρίζουν κρυπτοχριστιανούς. Κι όταν ρωτάς λεπτομέρειες δε θυμούνται τα ονόματα ούτε τα χωριά. Κι ας ξέρεις εσύ ότι αυτά που λένε είναι φούμαρα, φαντασιώσεις και τερατολογίες.

   Άλλοι «σπουδάζουν» λύρα, τραγούδι και χορό, παίζουν σαν βιρτουόζοι όλα του Γώγου και χορεύουν τα «παμποντιακά» καλύτερα κι από μπαλέτο του Μεταξόπουλου. Κι αν τους ρωτήσεις από ποιο χωριό ήταν ο παππούς τους, δεν ξέρουν. Σε ποια περιοχή ανήκει το χωριό τους, δεν ξέρουν. Τους χορούς που χορεύουν, τους σκοπούς που παίζουν και τα τραγούδια που λένε, δεν τα χόρευαν, δεν τα έπαιζαν, δεν τα έλεγαν οι πάπποι και οι λυκοπάπποι τους.

   Όλοι είχαν παππού πλούσιο, με μεγάλη περιουσία και οπωσδήποτε αντάρτη στα βουνά. Αν τους μετρήσεις έναν έναν όλους αυτούς που λένε ότι είχαν παππού στο αντάρτικο, θα μαζευτούν μισό εκατομμύριο αντάρτες. Δε θα ελευθέρωναν μόνο τον Πόντο, αλλά θα έπαιρναν και την Άγκυρα, την Κόκκινη Μηλιά, ακόμα και την Τεχεράνη. Μπορεί και μέχρι το Πεκίνο να έφταναν.

   Διαβάζεις προγράμματα ταξιδιών στον Πόντο και βλέπεις να έχουν κλέψει ασύστολα και να γράφουν όσα εσύ έχεις ερευνήσει και γράψει στο διαδίκτυο.
   Να διαφημίζουν επίσκεψη στη Νικόπολη πχ και το πρόγραμμα να λέει εκκίνηση από Σεβάστεια και ύπνο στην Τραπεζούντα. Δηλαδή το πολύ μισή ώρα στο κέντρο μόνο της Νικόπολης κι αυτό με το ζόρι.
   Να μη σου λένε ότι θα σε αφήσουν μόνο σου να βρεις μέσο και να ψάξεις για το χωριό σου.
   Να γράφουν για επισκέψεις σε χωριά που ΔΕΝ υπάρχουν. Απλά έχουν αντιγράψει όσα εσύ έχεις γράψει για παμπάλαια χωριά που εγκαταλείφτηκαν και εξαφανίστηκαν δύο και τρεις αιώνες πριν.
   Άλλοι εμφανίζονται ως «ξεναγοί» και έχουν πάει μόνο μια φορά στη ζωή τους στην περιοχή κι αυτή με ντολμούς για δύο ώρες από την Κερασούντα. Και είναι οι ίδιοι που ζητούσαν από σένα να μάθουν για το χωριό και το σόι τους.

   Έχεις κι αυτούς που πηγαίνουν ΕΚΔΡΟΜΗ στην Τραπεζούντα, στη βίλα που κατούρησε ο Κεμάλ, στα χωριά που μιλάνε ρωμαίικα αλλά ψηφίζουν Γκρίζους Λύκους, στο Ουζουνγκιόλ μαζί με τους Σαουδάραβες, στην Αμισό, στη Σινώπη, στην Παναγία Σουμελά, αλλά δεν έχουν πάει ποτέ στο χωριό που είναι θαμμένα τα οστούδια γενεών αμέτρητων προγόνων τους.

   Κι εσύ βγάζεις τα μάτια σου να βρεις χαμένα αρχεία, προσπαθείς να διαβάσεις κιτάπια στην αραβική γραφή, παλεύεις να ανακαλύψεις και να σώσεις ό,τι ακόμα προλαβαίνεις για την ιστορία της πατρίδας σου, προσπαθείς να είσαι ευγενικός και καλόβολος με όλους και να δίνεις όποια πληροφορία και βοήθεια σου ζητούν.
   Δεν παίζεις λύρα, δεν τραγουδάς καλά, δε χορεύεις τέλεια, ο πάππος σου δεν ήταν πλούσιος ΟΥΤΕ αντάρτης στο βουνό, ο προππάπος σου ένας απλός δάσκαλος σ` ένα χωριό στη μέση του πουθενά και ποτέ βέβαια δεν είχανε μεγάλη περιουσία.
   Το μόνο που ξέρεις είναι η ιστορία που σπούδασες και να οδηγάς στα βουνά και τα λαγκάδια του Πόντου, με το αριστερό χέρι στο τιμόνι και με το δεξί να κρατάς την κάμερα για να καταγράφεις.
   Ακούς τους πάντες και διαβάζεις τα πάντα, αλλά μετά τα μελετάς, τα διασταυρώνεις και δεν τα πετάς χύμα στο ίντερνετ,. Δηλαδή δε νίπτεις τας χείρας σου και μετά το παίζεις «ερευνητής» και «μάγκας».
   Ό,τι καινούργιο σου πουν ή διαβάσεις ή ανακαλύψεις, δεν το παίρνεις αψήφιστα ούτε το θεωρείς δεδομένο και σωστό, αλλά αμέσως στο μυαλό σου έρχονται αυτόματα οι ερωτήσεις: «Ποιος;», «τι;», «που;», «πότε;», «πως;» και κυρίως «γιατί;».

   Και τελικά χάνεσαι μέσα στο τσουνάμι των χορών, των συνεστιάσεων, των εκδόσεων, των «καλλιτεχνών», των «ξεναγών», των «ερευνητών», του κάθε παντογνώστη που δεν το δηλώνει, αλλά το επάγγελμά του είναι «Πόντιος».

   Και είσαι έτοιμος να πεις «άι σιχτίρ, νεραξίες».

   Αλλά τελικά, για μια ακόμη φορά, λες «πατ` απάν» και συνεχίζεις στο «Γαράσαρη express».
   Για την πάρτη σου, για τους προγόνους σου, για την ιστορία της ράτσας σου.
   Μέχρι την επόμενη φορά, την επόμενη μέρα, την επόμενη ώρα, που πάλι θα χολικιαστείς…

Νίκος Πετρίδης
(απλός Πόντιος Νικοπολίτης, χωρίς πάππο αντάρτη)

Όταν οι …«Ρωσοπόντιοι» έκαναν εράνους και βοηθούσαν τη μικρή Ελλάδα

   Η έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων το 1912 ξεσήκωσε τους ομογενείς σε όλον τον κόσμο. Ευκατάστατοι Έλληνες όπου γης, αλλά και μεροκαματιάρηδες εργάτες και αγρότες, έσπευσαν να προσφέρουν οι μεν από το πλεόνασμα και οι δε από το υστέρημά τους, υπέρ του εθνικού αγώνα. Οργάνωναν στις μεγάλες πόλεις εσπερίδες, παραστάσεις, λαχειοφόρες αγορές και απλούς εράνους στα μικρά χωριά. 

   Τα χρήματα που συγκέντρωναν τα έστελναν στην Ελλάδα για να τα χρησιμοποιήσει κατά βούληση η κυβέρνηση ή έθεταν εξ αρχής τον προορισμό: «Υπέρ πολεμικού ταμείου», «υπέρ οικογενειών εφέδρων», «υπέρ ταμείου εθνικής αμύνης», «υπέρ Ερυθρού Σταυρού», «υπέρ στρατιωτικών αεροπλάνων», «υπέρ στόλου», «υπέρ τραυματιών πολέμου», «υπέρ οικογενειών πεσόντων» κλπ. 

   Από την έναρξη του Α Βαλκανικού Πολέμου, τον Οκτώβριο του 1912, μέχρι και το Φεβρουάριο του 1915 (όταν προκηρύχτηκαν εκλογές) από όλες τις γωνιές του κόσμου και όλες τις ηπείρους, η ελληνική κυβέρνηση παρέλαβε συνολικά 7.345.605 δραχμές της εποχής. Η λίρα Αγγλίας εκείνη την περίοδο αναλογούσε σε περίπου 25 δραχμές και η λίρα Τουρκίας σε περίπου 22 δραχμές.

   Οι Έλληνες που κατοικούσαν σε εδάφη της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας και οι οποίοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία είχαν μεταναστεύσει από τον Πόντο, έσπευσαν να στηρίξουν την εθνική προσπάθεια. Είτε επρόκειτο για μεγαλεμπόρους, εφοπλιστές, εργοστασιάρχες και εργολάβους του Ροστόβ, της Μόσχας, της Πετρούπολης, της Οδησσού, του Αικατερινοντάρ-Κρασνοντάρ, της Σεβαστούπολης, του Νοβοροσίσκ, της Σταυρούπολης κλπ, είτε για αγρότες και κτηνοτρόφους μικρών κοινοτήτων στο Καρς, στο Αρνταχάν, στο Σοχούμ, στο Βατούμ, στην Τσάλκα, στην Κριμαία, στο Ντον, στο Κουμπάν κλπ, είτε για εργάτες στις σιδηροδρομικές γραμμές και στα ορυχεία της Σιβηρίας, του Καυκάσου κλπ.

Απομνημονεύματα Αλεξάνδρου Ουρεϊλίδη, από τη Λίτζασα Νικοπόλεως

   Άλλο ένα σημαντικό ντοκουμέντο παρουσιάζουμε σήμερα. Πρόκειται για το χειρόγραφο με τα απομνημονεύματα του Αλεξάνδρου Ουρεϊλίδη, από το χωριό Λίτζασα Νικοπόλεως.

Ο Αλέξανδρος (1906-1992) ήταν γιός του ιερέα Ιωάννη Ουρεϊλίδη και της Σεβλής. Συνολικά εννιά αδέρφια, έζησαν ακριβώς μέσα στην καρδιά των θλιβερών γεγονότων που τους ανάγκασαν τελικά να ξεριζωθούν από την πατρίδα.

   Ο Αλέξανδρος Ουρεϊλίδης ήταν δεκαοκτώ ετών όταν έγινε η ανταλλαγή πληθυσμών. Έζησε από πρώτο χέρι γεγονότα που σημάδεψαν την οικογένειά του και μας τα μεταφέρει στο χειρόγραφό του.

   Ο πατήρ Ιωάννης Ουρεηλάντης, ήταν πολύ γνωστό πρόσωπο στην κοινωνία της Νικοπόλεως και έχαιρε εκτιμήσεως από Έλληνες και Τούρκους. Πέθανε το 1930 και ετάφη στo προαύλιο του Αγίου Δημητρίου, στο χωριό Κασσιτερά Ροδόπης.

   Στο κείμενο που ακολουθεί, προσπαθήσαμε να μείνουμε πιστοί στο πρωτότυπο. Οι παρεμβάσεις μας στην ορθογραφία και στη σύνταξη, ήταν τόσες, όσο που να γίνεται κατανοητό το νόημα στο μέσο αναγνώστη. Σε ορισμένα σημεία προσθέσαμε δικές μας σημειώσεις (ΣΗΜ), ως διευκρινίσεις που αφορούν σε πρόσωπα και καταστάσεις.

   Όσα μας μεταφέρει ο Αλέξανδρος Ουρεϊλίδης, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για την ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας μας. Αναφέρεται σε κατοίκους και οικογένειες του χωριού, στη δράση του Τοπάλ Οσμάν σε Νικόπολη και Κερασούντα, στο λήσταρχο Ισμαήλ Τόμογλου, στον οπλαρχηγό Χατζίκα Τάραλη, στην εξέγερση των Αρμενίων, στους εκτοπισμούς και σε πολλά άλλα γεγονότα και πρόσωπα. 

   Ευχαριστούμε θερμά τα δισέγγονα του παπα-Ιωάννη και εγγόνια του Αλέξανδρου Ουρεϊλίδη, τους αγαπητούς συμπατριώτες Νικοπολίτες Αναστάσιο και Αντώνιο, που μας εμπιστεύτηκαν το χειρόγραφο του παππού τους.

   Νίκος Πετρίδης